(សៀមរាប)៖ សំណង់ស្ពានអណ្តែតទឹក ដែលកំពុងសង់នៅតំបន់អង្គរក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ពុំមែនជាលើកដំបូងទេ។ តាមពិតទៅតាមការស្រាវជ្រាវពីអ្នកជំនាញ បុរាណវិទ្យា សំណង់ស្ពានស្រាល ឬស្ពានអណ្តែតលើទឹកនេះ មានតាំងពីសម័យបុរាណមកម៉្លេះ គ្រាន់តែសម្ភារៈដែលយកមកសាងសង់ខុសគ្នាតាមទេសកាល និងប្រើបច្ចេកទេសមិនទំនើបដូចបច្ចុប្បន្នតែប៉ុណ្ណោះ។

វត្តមានស្ពានអណ្តែតទឹកនៅក្នុង កសិណខាងលិចអង្គរវត្ត បានទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍ ភ្ញៀវទេសចរជាច្រើន។ តើជាការចៃដន្យដែរឬទេ ដែលស្ពានអណ្តែតទឹកនេះ ត្រូវបានស្ថាបនានៅក្នុងតំបន់ បេតិកភណ្ឌពិភពលោក ដែលអ្វីៗទាមទារឲ្យមានការសិក្សាយ៉ាងច្បាស់លាស់ និងមិនប៉ះពាល់ដល់ទេសភាពវប្បធម៌?

ទម្រាំបានសាងសង់ស្ពានអណ្តែតទឹកនៅកសិណអង្គរ គឺមានការឆ្លងយោបល់ និងជជែកគ្នាយ៉ាងយូរពីអ្នកបច្ចេកទេសជាតិ និងអន្តរជាតិ។ ដោយយោងលើបុព្វហេតុ ដែលសម័យអង្គរធ្លាប់សង់ស្ពានអណ្តែតទឹកនេះដែរ ទើបគណៈកម្មាធិការអាយស៊ីស៊ី-អង្គរ (ICC-Angkor) បានគាំទ្រឲ្យមានការសង់ស្ពានអណ្តែតទឹកនេះឡើង។

សូមរម្លឹកថា ស្ពានអណ្តែតទឹកនៅប្រាសាទអង្គរវត្ត ត្រូវបានស្ថាបនាឡើងក្នុងបំណង ដើម្បីបញ្ចៀសចរាចរណ៍នៅលើស្ពានហាល ដែលគ្រោងបិទចរាចរមួយរយៈ ដើម្បីធ្វើការជួសជុល។ តាមគម្រោងស្ពានហាលនឹង ធ្វើការជួសជុលរយៈពេល៤ឆ្នាំ តទៅមុខ។

លោក អ៊ឹម សុខរិទ្ធី បុរាណវិទូ និងជាអនុប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលអន្តរជាតិស្រាវជ្រាវ និងតម្កល់ឯកសារអង្គរ បានលើកឡើងថា តាមរយៈផ្ទាំងគំនូរនៅប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ និងបាយ័ន ដែលបានបង្ហាញពីវត្តមានយ៉ាងច្បាស់ពីស្ពានអណ្តែតទឹក។ តាមរូបចម្លាក់នោះបង្ហាញថា ស្ពាននោះសង់ពីដើមឫស្សី ចងភ្ជាប់គ្នាជាបាច់ៗ ហើយក្រងប្រទាក់គ្នាជាជួរ ចងភ្ជាប់ជាមួយខ្សែពួរពីលើនិងពីខាងក្រោម រាយទទឹងទន្លេ ហើយប្រហែលមានក្រាលក្តារ ឬបន្ទះឫស្សីពីលើ ដែលអាចធ្វើចរាចរ ពីលើបានងាយស្រួល។

តាមចម្លាក់នោះទៀតសោត លោក អ៊ឹម សុខរិទ្ធី ពន្យល់ទៀតថា ស្ពានប្រភេទនេះប្រើដើម្បីចម្លងដំណើរឆ្លងកាត់របស់ទ័ពខ្មែរ ដែលយើងឃើញមានដំរី២ក្បាល និងទ័ពមួយ ក្រុមកំពុងចរាចរពីលើ ហើយនៅក្នុងទឹកមានហ្វូងមច្ឆាតូចធំ ក្រពើនិងសត្វទឹកមួយចំនួនទៀត ព្រមទាំងព្រៃឈើលិចទឹកតាមមាត់ច្រាំងផង ដែលតាមរយៈរូបភាពនេះ បញ្ជាក់ថា ផ្លូវទឹកដែលសង់ស្ពាន អណ្តែតទឹកនោះ មានទទឹងធំ ប្រហែលមានប្រវែង អាចនឹងវែងជាង១០០ម៉ែត្រ។

ចំណែកទម្ងន់ដែលផ្ទុកវិញ តាមរយៈរូបភាពនៃផ្ទាំងចម្លាក់នោះ យើងអាចគិតតាមទម្ងន់របស់ដំរី ដែលមួយក្បាលមានទម្ងន់ពី៧ទៅ១៥តោន ព្រមទាំងទ័ពមួយក្រុមទៀត នោះយើងប៉ាន់ស្មានបានថា ស្ពានអណ្តែតទឹកអាចទ្រទម្ងន់ប្រហែលពី២០តោន ទៅ៣០តោន។ តើផ្លូវទឹកនោះនៅឯណា?  ត្រង់នេះយើងមិនទាន់អាច កំណត់ទីតាំង ច្បាស់នៅទ្បើយថា តើរូបភាពជាក់ស្តែងនៅលើជញ្ជាំងបា្រសាទបន្ទាយឆ្មារ និងបាយ័ន នៅកន្លែងណានៅទ្បើយ? អ្នកស្រាវជ្រាវបានឃើញមានទីតាំងខ្លះ ដែលផ្លូវបុរាណ កាត់ទទឹងនឹងផ្លូវទឹកមួយចំនួន ពុំមានស្លាកស្នាមស្ពានថ្ម មានស្ទឹងធំៗនិងទន្លេមេគង្គជាដើម។

តាមប្រវត្តិនៃការសង់ស្ពានអណ្តែតនៅសម័យបុរាណ លោក អ៊ឹម សុខរិទ្ធី បានពន្យល់ថា ស្ពានប្រភេទនេះជាធម្មតាមានមុនកំណើតមុនស្ពានថ្ម។ តាមការសិក្សា ស្រាវជ្រាវជាង១០ឆ្នាំមកនេះ បានប្រទះឃើញមានស្ពានថ្មដែលសាងអំពីថ្មភក់ ថ្មបាយក្រៀម ឬសាងរួមគ្នារវាងថ្មបាយក្រៀមនិងថ្មភក់ ចំនួនជាង១០០។

ស្ពានថ្មដែលចាស់ជាងគេ បានសាងទ្បើងយ៉ាងហោចណាស់ចាប់ពីសតវត្សទី១០មក។ រីឯស្ពានថ្មបុរាណ ដែលបានសាងទ្បើងចុងក្រោយគេនៅអង្គរ បានស្ថាបនាឡើង នៅចុងសតវត្សទី១៧។ ទិន្នន័យនេះមានន័យថា ទោះជាអារ្យធម៌អង្គរបានធ្លាក់ចុះហើយក៏ដោយ ក៏ការស្ថាបនាស្ពានថ្មនៅតែមានមនុស្សមានចំណេះ និងមានលទ្ធភាព កសាងបន្ត៕